De in 1782 verschenen roman in brieven 'Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart' geschreven door Betje Wolff en Aagje Deken is de eerste moderne Nederlandse roman. Het is ook de meest leesbare en lezenswaardige roman in de Nederlandse literatuur uit die tijd. De roman gaat over de mooie en levenslustige negentienjarige wees Sara Burgerhart, die wegloopt uit het huis van haar strenggelovige tante Hofland en haar toevlucht zoekt in het pension van de weduwe Spilgoed, waar nog enkele andere jongedames wonen. Daar geniet Sara van haar nieuw verworven vrijheid en haar zorgeloze leven. In het uitgaansleven ontmoet zij diverse jongemannen, die zich allen als huwelijkskandidaat opwerpen. Uitgave van Astoria Uitgeverij ISBN 9789491618550

'Zie daar eenige kleine gedigten, ten behoeve van kinderen opgesteld. De maker weet zeer wel, dat hij, als digter, daar door zeer weinig roem behalen kan, maar dat was ook zijn oogmerk niet. Hij bedoelde slegts eenige nuttige waarheden zo in rijm voortedragen, dat dezelven de kinderlijke vatbaarheid niet te boven gingen; en hij heeft ze zo klein gemaakt, op dat zij des te gemakkelijker, door enkel leezen, zouden kunnen in het geheugen geprent worden, zonder dat het nodig was, datze van buiten geleerd werden; iets waar de maker zeer tegen is, en dat daarenboven, enkel door herhaald lezen, geschieden kan.'Met bovenstaande woorden introduceerde Hieronymus van Alphen (1746-1803) de eerste van drie gedichtenbundels met 'Kleine gedigten voor kinderen' die hij publiceerde tussen 1778 en 1782. De gedichtjes waren meteen een enorm succes. Voor het eerst werden er in het Nederlands teksten geschreven speciaal voor kinderen vanuit hun eigen belevingswereld. De stijl van de gedichten is vlot en toegankelijk.

Ik en mijn speelman van Aart van der Leeuw (1876-1931) wordt gezien als een klassieker van de Nederlandse 20ste-eeuwse letterkunde. Deze nogal sprookjesachtige schelmenroman met de ondertitel 'Een luchthartige geschiedenis' is een typisch product van de neoromantische literatuur. Het boeiende met prachtige poëtisch volzinnen geschreven verhaal gaat over de jonge en wat lichtzinnige Franse edelman Claude de Lingendres die een gearrangeerd huwelijk ontvlucht en met de speelman Valentijn de wereld intrekt. Het wordt een avontuurlijke tocht waarin droom en werkelijkheid vaak dicht bij elkaar liggen.

Multatuli (Latijn voor 'ik heb veel (leed) gedragen') is het pseudoniem van Eduard Douwes Dekker (1820-1887). Hij is een van de grootste schrijvers in de Nederlandse letteren wiens werk dankzij de frisse stijl het werk van zijn tijdgenoten met gemak overschaduwt. Max Havelaar (1860) is een gedeeltelijk autobiografische roman over de mislukte poging van een ambtenaar in het voormalig Nederlands-Indië om iets te doen aan de uitwassen van het kolonialisme, zoals machtsmisbruik en corruptie. Multatuli schreef het boek als aanklacht tegen deze wantoestanden in de vergeefse hoop dat het zou leiden tot verbetering van de situatie. De invloed van de roman op het kolonialisme was echter vrijwel nihil, maar die op de Nederlandse literatuur daarentegen was immens. Max Havelaar is een stilistisch en compositorisch hoogstandje en een fenomeen in de Nederlandse literatuur.

'Dagboek van een gek' wordt beschouwd als een van de beste verhalen van Nikolaj Vasiljevitsj Gogol (1809-1852) en is een van de klassieke verhalen uit de Russische literatuur. Gogol schreef het in de herfst van 1834 en het werd voor het eerst gepubliceerd in 1835. De satirische novelle is het relaas van de kleine ambtenaar Aksenti Ivanovitsj Poprisjtsjin die onder de nadelige invloed van de ambtelijke bureaucratische bekrompenheid en hiërarchie langzamerhand steeds meer zijn grip op de werkelijkheid verliest.

Na de femme fatale Fokel en de feministische Hilda van Suylenburg is de hoofdpersoon van het derde deel van de reeks Rondom Couperus de femme fragile Ellie van Taats, alias 'Vlindertje'. Henri Borels in 1901 verschenen gelijknamige roman is een over the top versie van Eline Vere. Couperus bewonderde het werk van zijn vriend enorm en ondanks de doorgaans negatieve kritieken waren Borels romans zeer populair. Evenals Couperus' werk zit Vlindertje boordevol decadente fin-de-siècle-weelde en geeft het een prachtig inkijkje in de nog altijd fascinerende Haagse wereld van rond 1900. Vlindertje is het derde deel in de reeks Rondom Couperus, waarin door Couperus bewonderde, beïnvloede of anderszins verwante literaire teksten van rond 1900 zullen worden uitgegeven. De reeks wordt verzorgd door fin-de-siècle-kenner Sander Bink van rond1900.nl.

'Het leven verwezenlijkt onze droombeelden niet, maar vernietigt ze.' Fanny is een in het huwelijk teleurgestelde erfelijk belaste zenuwzieke jonge vrouw die verlangt naar iets groots. Door haar zenuwcrisissen faalt zij echter ook als huisvrouw en moeder. Haar onmacht om de werkelijkheid te verzoenen met haar droombeeld en haar schuldgevoelens drijven haar tot waanzin. Marcellus Emants (1848-1923) is een van de weinige voorbeelden van het naturalisme in de Ne-derlandse literatuur en wordt gezien als voorloper van de Tachtigers. Hij deelt de visie op de autonomie van de kunst van de Tachtigers maar blijft buiten deze stroming omdat hij zich niet aangetrokken voelt tot hun uitbundige taalgebruik. Dit laatste draagt ertoe bij dat Emants' werk ook nu nog goed leesbaar is, in tegenstelling tot dat van veel van zijn tijdgenoten.

'Het wassende water' is zonder meer de bekendste roman van Herman de Man (1898-1946). Deze nog steeds toegankelijke oer-Hollandse klassieker gaat over het leven vol plichtsbesef en zelfopoffering van de boerenzoon Gieljan Beijen in de Lopikerwaard aan het eind van de 19e eeuw.

De Vlaamse schrijver Hendrik Conscience (1812-1883) schreef een zeer omvangrijk en toegankelijk oeuvre en staat daarom bekend als 'de man die zijn volk leerde lezen'. Zijn bekendste werk en de klassieker bij uitstek in de Vlaamse letterkunde is de historische roman 'De Leeuw van Vlaanderen' over de Guldensporenslag aan de Groeningebeek te Kortrijk op 11 juli 1302, waarin een Vlaams leger van voetvolk het opneemt tegen een Frans ridderleger. Dit in meeslepende stijl geschreven epos van Europees formaat heeft veel bijgedragen aan de bewustwording van het Vlaamse volk.

'In de ochtend van het leven' is het laatste boek van Theo Thijssen (1879-1943). Het verscheen begin 1941 en bevat zijn jeugdherinneringen aan de periode 1883-1892, beginnend met een herinnering aan zichzelf als bijna vierjarige kleuter en eindigend met zijn afscheid van de lagere school op dertienjarige leeftijd. Thijssen schreef het boek in vijf maanden, tussen augustus en december 1940. Voor de tegenwoordige lezer die in Theo Thijssen is geïnteresseerd, is 'In de ochtend van het leven' alleen al de moeite waard omdat Thijssen zijn jeugdjaren buitengewoon levendig en met een scherp oog voor interessante details beschrijft. Maar het boek is meer dan het boeiende verhaal van Thijssens eigen jeugd: het is door Thijssens werkelijk fabelachtige geheugen, observatievermogen en beeldende schrijftrant ook een waardevol stukje geschiedschrijving van het alledaagse leven van kleine middenstanders in de Amsterdamse Jordaan aan het eind van de negentiende eeuw.

'De gedaanteverwisseling' is wellicht het beroemdste verhaal uit de wereldliteratuur. Franz Kafka (1883-1924) schreef het in 1912 en het werd voor het eerst gepubliceerd in 1915. Het intrigerende verhaal dat gaat over Gregor Samsa die op een ochtend ontwaakt en ontdekt dat hij is veranderd in een enorme kever is toegankelijk geschreven en helder vertaald.

'De dood van Angèle Degroux' van H. (Hendrik) Marsman (1899-1940) is een in prachtige beeldende taal geschreven tijdloze roman over een onbereikbare (ge)liefde. In de roman verwerkte Marsman zijn relatie met Elisabeth de Roos, die in 1932 met E. du Perron trouwde.